Τα προβλήματα που θα επιφέρει η κεφαλαιοποίηση του ασφαλιστικού μας συστήματος. Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του συναδέλφου μας, Γιώργου Σπανουδάκη.
To επόμενο διάστημα η κυβέρνηση προγραμματίζει την ψήφιση ενός νομοσχεδίου που θα έχει ως άξονα την κεφαλαιοποίηση του συστήματος της επικουρικής ασφάλισης. Mε την εφαρμογή του νέου συστήματος, το οποίο υιοθετεί το πνεύμα των προτάσεων του Σχεδίου Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία (Έκθεση Πισσαρίδη), σταδιακά η κοινωνική ασφάλιση μετατρέπεται από κοινωνικό δικαίωμα και δημόσιο αγαθό σε ατομική ευθύνη και επιλογή. Οι παρακάτω θέσεις έχουν ως στόχο να εξηγήσουν γιατί η εν λόγω μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που προορίζεται να λύσει, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.
1. Tα κυριότερα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης είναι το διανεμητικό και το κεφαλαιοποιητικό. Τo διανεμητικό σύστημα, που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, στηρίζεται στη διαγενεακή αλληλεγγύη. Όσοι εργάζονται καταβάλλουν εισφορές από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι συντάξεις των τωρινών συνταξιούχων. Η διαγενεακή αλληλεγγύη έχει ως θεμέλιο ότι το δικαίωμα στη σύνταξη αποτελεί ανταπόδοση για την καταβολή εργασίας επί σειρά δεκαετιών στο παρελθόν και ανταμοιβή για τη συμβολή καθενός στη παραγωγή πλούτου που απολαμβάνουν οι νεότερες γενιές στο παρόν και στο μέλλον (1).
Το κεφαλαιοποιητικό σύστημα βασίζεται στην αρχή της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Οι εργαζόμενοι καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές για το σχηματισμό αποθεματικών που διαχειρίζονται ιδιωτικοί φορείς. Με βάση το συσσωρευμένο κεφάλαιο υπολογίζεται το ποσό της σύνταξης. Η διαφορά μεταξύ των δύο συστημάτων είναι ο τρόπος συσχετισμού των ασφαλιστικών εισφορών με τις συντάξεις. Στο διανεμητικό σύστημα οι εισφορές των εργαζομένων χρησιμοποιούνται για να πληρωθούν οι συντάξεις της προηγούμενης γενιάς, ενώ στο κεφαλαιοποιητικό οι εισφορές αποταμιεύονται και χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση των δικών τους συντάξεων.
2. Στο υπό συζήτηση σχέδιο κεφαλαιοποίησης της επικουρικής ασφάλισης οι εισφορές των νεοεισερχόμενων, εργαζομένων και αυτοαπασχολούμενων, και προαιρετικά όσων έχουν λίγα έτη ασφάλισης (ηλικία έως 35 ετών) θα μεταφέρονται σε ατομικούς λογαριασμούς και θα τοποθετούνται σε επενδυτικά προϊόντα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα ο αναδιανεμητικός πυλώνας να στερηθεί κρίσιμους πόρους και ως εκ τούτου να τίθενται σε κίνδυνο οι επικουρικές συντάξεις των σημερινών εργαζομένων καθώς λόγω της έλλειψης πηγών χρηματοδότησης, είτε θα μειωθούν δραματικά είτε ακόμα και θα καταργηθούν. Επιπρόσθετα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, θα επηρεαστούν και οι επικουρικές συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων. Όπως γίνεται αντιληπτό υπάρχει πολύ υψηλό κόστος μετάβασης από το διανεμητικό στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα.
3. Η προτεινόμενη μεταρρύθμιση δεν περιλαμβάνει καμία πρόταση για την καταπολέμηση της εισφοροδιαφυγής και της αδήλωτης εργασίας, που αποτελούν διαχρονικές παθογένειες του ασφαλιστικού συστήματος.
4. Ισχυρίζονται ότι με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης θα αντιμετωπιστεί ο δημογραφικός κίνδυνος που απειλεί τα αναδιανεμητικά συστήματα. Όμως η γήρανση του πληθυσμού λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής αποτελεί εξωγενή μεταβλητή προς το ασφαλιστικό σύστημα, ανεξάρτητα αν είναι αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό. Εφόσον θεωρείται δεδομένο, λόγω της εξέλιξης της ιατρικής επιστήμης, ότι κάθε γενιά θα ζει περισσότερα χρόνια από την προηγούμενη, αυτό σημαίνει, ceteris paribus, ότι θα λαμβάνει και μειωμένη σύνταξη. Στο αναδιανεμητικό σύστημα, ο δημογραφικός κίνδυνος δύναται να αντισταθμιστεί από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, την αύξηση της απασχόλησης (βελτίωση της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων), το ρυθμό ανάπτυξης καθώς και τις αυξήσεις στους μισθούς. Αντίθετα, στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα αντισταθμίζεται με μεγάλη αβεβαιότητα και κίνδυνο μέσω των επενδύσεων των αποταμιεύσεων στις κεφαλαιαγορές.
5. Αναιρείται η κοινωνική και αναδιανεμητική διάσταση του ασφαλιστικού συστήματος καθώς εξαιτίας της τοποθέτησης των εισφορών κάθε εργαζόμενου σε ατομικούς λογαριασμούς δεν εξασφαλίζεται η επαρκής κάλυψη των εισφορών των εργαζομένων με πολύ χαμηλό εισόδημα και των ατόμων που δεν είναι ικανά να εργαστούν (ορισμένες κατηγορίες ΑμεΑ, θύματα εργατικών ατυχημάτων ή επαγγελματικών ασθενειών κ.α.), οδηγώντας αυτές τις κοινωνικές ομάδες στον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση.
6. Η χρεωκοπία και κατάρρευση μίας επενδυτικής εταιρείας, φαινόμενο όχι και τόσο σπάνιο σε μια περίοδο πλήρους ελευθερίας των χρηματοοικονομικών ροών, συνεπάγεται την απώλεια των αποταμιεύσεων, δηλαδή των συσσωρευμένων εισφορών των ασφαλισμένων που την είχαν επιλέξει.
7. Το ύψος των συντάξεων δεν μπορεί να είναι εγγυημένο, γιατί εξαρτάται από την πορεία των εγχώριων και διεθνών κεφαλαιαγορών και από τις επενδυτικές αποφάσεις της κάθε ασφαλιστικής/επενδυτικής εταιρείας. Επίσης, είναι προφανές ότι η επίτευξη υψηλών αποδόσεων προϋποθέτει και την ανάληψη υψηλών κινδύνων. Ακόμα, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας, (2) η μετατροπή διανεμητικών συστημάτων σε κεφαλαιοποιητικά στις χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Βαλτικής, οδήγησε σε αισθητά χαμηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης επί των συντάξιμων αποδοχών, δηλαδή σε χαμηλότερες συντάξεις και σε μειωμένη κάλυψη επί του πληθυσμού, δηλαδή σε λιγότερους δικαιούχους.
8. Η φιλοσοφία του κεφαλαιοποιητικού συστήματος προάγει την αξία του ατομικισμού ενάντια στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία που προάγει το αναδιανεμητικό σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο προωθείται το ατομικό συμφέρον και ο εγωισμός και υποβαθμίζονται οι συλλογικές διεκδικήσεις και η δημοκρατική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Ας σκεφτούμε τι θα συμβεί αν αυτή η λογική επικρατήσει στην κοινωνία: αδιαφορία και εγκατάλειψη των ΑμεΑ και των ηλικιωμένων, σταδιακή διάλυση των προνοιακών δομών και υπηρεσιών, παροχές υγείας μόνο για όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώνουν ιδιωτική ασφάλεια (μοντέλο Η.Π.Α.), κυριαρχία των ατομικών έναντι των συλλογικών συμβάσεων εργασίας κτλ..
9. Η πρόσφατη ιστορική εμπειρία απέδειξε την αναποτελεσματικότητα αντίστοιχων μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες. Συγκεκριμένα, από το 1981 και ύστερα μία σειρά από χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιωτικοποίησαν εν μέρει ή συνολικά τα ασφαλιστικά τους συστήματα. Ωστόσο, όπως αναφέρουν οι Filgueira και Manzi (3) 2017) σε σχετική τους μελέτη, τα τελευταία χρόνια οι εν λόγω χώρες οδηγήθηκαν σε ολική ή μερική αντιστροφή αυτών των μεταρρυθμίσεων, αποφασίζοντας μεταξύ άλλων το δραστικό περιορισμό του κεφαλαιοποιητικού πυλώνα, τον προαιρετικό αντί για υποχρεωτικό χαρακτήρα της συμμετοχής, ακόμα και την επανεθνικοποίηση των περιουσιακών στοιχείων που είχαν συσσωρευτεί στον ιδιωτικό τομέα από τις εισφορές των εργαζομένων. Σε άλλο σημείο της ίδιας μελέτης, επισημαίνεται ότι σε κράτη όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία, η ιδιωτικοποίηση της επικουρικής ασφάλισης επιβάρυνε το έλλειμμά τους ετησίως κατά 1,5%.
10. Οι μόνοι που θα ωφεληθούν από αυτήν την πολιτική είναι οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες που θα αυξήσουν τα έσοδα και κατ’ επέκταση την κερδοφορία τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου