Παιδάκια διάβασα ένα άρθρο για την κοινωνική ασφάλιση και το μέλλον της στους δύσκολους καιρούς της παντοδυναμίας της αγοράς που διανύουμε. Το παραθέτω
«Στους μύθους και στα παραμύθια ο ήρωας αντιμετωπίζει το δίλημμα να κερδίσει τη βασιλοπούλα (και το βασίλειο) ή να χάσει τη ζωή του. Τα παίζει όλα για όλα. Αυτό το μοτίβο του ρίσκου δεν βρήκε τυχαία τόσο μεγάλη διάδοση στους παραδοσιακούς πολιτισμούς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Ήρωας είναι αυτός που διακινδυνεύει. Το μέγεθος του κατορθώματος μετριέται όχι από τις συνέπειές του αλλά από τον κίνδυνο που περικλείει. Το να αψηφάς τον κίνδυνο έγινε στοιχείο όχι μόνο του ηρωισμού αλλά και του ανδρισμού. Σε κάθε παραδοσιακή κουλτούρα, από τις ταυρομαχίες ως τις μονομαχίες, το κινδυνεύει έχει περίοπτη τελετουργική θέση. Η ίδια η θεραπεία ήταν μια πράξη ρίσκου. Το φάρμακο ήταν και φαρμάκι. Θεραπεία ή θάνατος. Και κατ' επέκταση ελευθερία ή θάνατος. Όλα για όλα.
* Ο εξοβελισμός της τύχης
Σήμερα βεβαίως σπανίως συμβαίνουν αυτά. Τα φάρμακα κυκλοφορούν υπό τον όρο της ελαχιστοποίησης των παρενεργειών. Στα θεάματα υπάρχουν ειδικοί επαγγελματίες του κινδύνου που προστατεύονται από δίχτυα ασφαλείας. Στο κατ' εξοχήν σπορ του κινδύνου, στον πόλεμο, η μετάβαση από τη μάχη σώμα με σώμα στους τηλεβομβαρδισμούς συνίσταται στην επιδίωξη της μεγίστης δυνατής ασφάλειας για τον επιτιθέμενο. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα που δείχνουν μια βαθιά νοοτροπιακή μετάβαση. Βεβαίως υπάρχουν και οι αυτοσχέδιοι πυροτεχνουργοί του Πάσχα, οι οδηγοί που δεν φορούν ζώνη, οι μηχανόβιοι χωρίς κράνος, οι οξυγονοκολλητές χωρίς προστατευτικά γυαλιά κ.ο.κ. Αλλά πρόκειται για νοοτροπιακά κατάλοιπα, για επιβιώσεις μιας κουλτούρας που παρήλθε. Από την κοινωνία του ρίσκου περάσαμε στην κοινωνία της προφύλαξης και της ασφάλισης. Και ας μας λένε ότι η παγκοσμιοποίηση απαιτεί νοοτροπία ρίσκου. Ο ηρωισμός συνίσταται στην τεχνογνωσία να μοιράζεις το ρίσκο σε διαφορετικές τοποθετήσεις των κεφαλαίων για να μη χάνεις. Ποιος τα παίζει όλα για όλα;
Το επιχείρημα που θέλω να αναπτύξω εδώ είναι ότι αυτή η μετάβαση από το ρίσκο στην ασφάλιση είναι συνώνυμη της διαδικασίας του πολιτισμού. Αυτή τη διαδικασία ο Norbert Elias την περιέγραψε από την άποψη της μεταβολής των τρόπων και των συνηθειών, πώς διαδόθηκαν οι «καλοί τρόποι» ως η αυτοσυγκράτηση των επιθυμιών και η μετάθεση της απόλαυσης. Σε αυτή τη διαδικασία του πολιτισμού κεντρικό, αλλά ακόμη ανεξερεύνητο, ρόλο έχει παίξει η διαδικασία της ασφάλισης. Ο εξοβελισμός της τύχης. Η διαδικασία δηλαδή της διασποράς και της κατανομής του κινδύνου σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρόνο και σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Επομένως η μείωση των ατομικών συνεπειών του κινδύνου. Ξεκινώντας από τις πρώτες κομπανίες που ασφάλιζαν τους κινδύνους των θαλάσσιων μεταφορών, στην αυγή των νεότερων χρόνων η διαδικασία της ασφάλισης εξαπλώθηκε από τα αντικείμενα στις δραστηριότητες και στα πρόσωπα, με επιδίωξη να καλύψει τις άπειρες πηγές των κινδύνων. Λίγα πράγματα μένουν ακόμη ανασφάλιστα και είναι ζήτημα χρόνου να ασφαλιστούν και αυτά. Θα προβλέψουν άλλωστε τα επιτελεία σχεδιασμού των ασφαλιστικών εταιρειών. Γιατί η διαδικασία της ασφάλισης δεν εξαρτάται από την προνοητικότητα του μυρμηγκιού σε αντιπαράθεση με την ανεμελιά του τζίτζικα. Έγινε υπόθεση οργανωμένης οικονομικής δραστηριότητας, τομέας και εξειδίκευση της αγοράς. Οι ασφαλιστικές εταιρείες αντικατέστησαν την έννοια της θείας πρόνοιας, το «έχει ο Θεός», κεντρικό στοιχείο της θρησκευτικής πίστης. Και δεν περιορίζεται μόνο στο σημείο αυτό η σχέση τους με τη θρησκεία. Αν η θρησκεία περιείχε έναν ηθικό κώδικα, μια πειθαρχία ζωής, η πειθαρχία αυτή εκπορεύεται πλέον από τους κανονισμούς και τις προϋποθέσεις ασφάλισης. Όχι μόνο πληρώνεις για την παραβίαση των κανόνων ασφάλειας αλλά υποχρεώνεσαι να συμμορφωθείς με αυτούς. Η μοντέρνα ηθική της εργασίας δεν εκπορεύεται από την προτεσταντική εσωτερικευμένη ηθική, όπως έγραφε ο Max Weber, αλλά από τους κανόνες της ασφάλισης. Η ανεμελιά πληρώνεται. Οι πειρασμοί επίσης. Οι κακές συνήθειες, όπως το κάπνισμα και το ποτό, καταδιώκονται γιατί πρωτίστως στοιχίζουν. Από 'δώ και η αντικαπνιστική υστερία. Η επιδίωξη πρόσβασης στα μυστικά του ανθρώπινου γονιδίου από τις ασφαλιστικές εταιρείες δεν αποτελεί παρά μια επικίνδυνη κατάληξη της πρόσβασης στις συνήθειες του βίου. Μια κατάληξη της καθυπόταξης της τεχνολογίας της υγείας, της ιατρικής και των ιατρικών υπηρεσιών στις ασφαλιστικές εταιρείες που σε μεγάλο βαθμό έχει συντελεστεί πέραν του Ατλαντικού.
* Η νέα πάλη των τάξεων
Η διαδικασία και οι θεσμοί της ασφάλισης αναδιοργανώνουν και μετασχηματίζουν τις κοινωνικές διαιρέσεις και συγκρούσεις. Οι ευκατάστατοι διαθέτουν πλήθος ασφαλιστικών συμβολαίων για τη ζωή τους, την υγεία τους, το σπίτι και τα υπάρχοντά τους, για την εργασία και τα γηρατειά τους κ.ο.κ. Οι φτωχοί όσο πιο φτωχοί είναι τόσο πιο ανασφάλιστοι. Αλλά και ανάμεσα στις ασφαλιστικές εταιρείες και στους πελάτες τους ανοίγεται ένα πεδίο διαφορών, διεκδικήσεων, συσχετισμού δύναμης και εξουσίας που δεν είναι απλώς το αθώο παιχνίδι της αγοράς και της ζήτησης που περιγράφουν τα οικονομικά εγχειρίδια και οι δογματικοί της αγοράς. Ανοίγεται ένα πεδίο διαφορών στο οποίο εμπλέκονται και αναδιατυπώνονται όλες οι άλλες κοινωνικές ανισότητες και διαφορές. Τι ασφαλίζεται και τι όχι; Ποιες οι δυνατότητες πρόσβασης στα ασφαλισμένα αγαθά; Ποια είναι η απόδοση των ασφαλίσεων; Ποιες είναι οι συνθήκες απόδοσης; Ποιος ελέγχει αυτό το παιχνίδι; Ποιος βάζει τους κανόνες και τις νόρμες της διαιτησίας με βάση τις οποίες εκδικάζονται οι διαφορές; Η νέα πάλη των τάξεων θα διεξαχθεί ανάμεσα στους ασφαλιστές και στους ασφαλισμένους, όταν οι τελευταίοι δεν θα έχουν τη δυνατότητα μετακύλισης του κόστους ασφάλισης.
* Οξύ πολιτικό ζήτημα
Η μη δυνατότητα μετακύλισης του κόστους ήταν αυτή που μετέτρεψε το αίτημα της ασφάλισης της εργασίας σε δημόσιο αίτημα κοινωνικής και όχι ιδιωτικής ασφάλισης.
Και η μετατροπή του ασφαλιστικού ζητήματος σε οξύ πολιτικό ζήτημα, και όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πολλές χώρες, είναι η αναμενόμενη συνέπεια της πορείας αυτής. Αν το κράτος ανέλαβε την ασφάλιση της εργασίας, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη ανταποδοτικότητα και σχετικά μικρότερη πειθαρχία από τους ασφαλισμένους του, ήταν γιατί αφενός πρυτάνευαν οι λόγοι πολιτικής ασφάλειας και αφετέρου γιατί με το επίπεδο των μισθών και της επικινδυνότητας ήταν το λιγότερο ελκυστικό για τον ιδιωτικό τομέα. Δεν συμβαίνει το ίδιο τώρα. Η ιδιωτικοποίηση της ασφάλισης αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πεδία που εποφθαλμιά η αγορά. Με τεράστιες επιπτώσεις στον ανασχηματισμό της κοινωνίας και της καθημερινής ζωής μελλοντικά. Διαφορετική ιδεολογία και αξίες παράγει η γενικευμένη ιδιωτική ασφάλιση, διαφορετική η κοινωνική. Γι' αυτό και οι κατηγορίες των νεοσυντηρητικών και νεοφιλελεύθερων ότι το κράτος πρόνοιας καλλιεργεί την εξάρτηση, την ανευθυνότητα και την τεμπελιά, οι οποίες συνοδεύονται από προτάσεις που συνδυάζουν την ιδιωτική ασφάλιση με την ελεημοσύνη και τη φιλανθρωπία για τους αναξιοπαθούντες. Δυστυχώς, από την άλλη μεριά, η υποβάθμιση και η γραφειοκρατικοποίηση της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης εμποδίζουν να δειχτεί ο προγραμματικά στενός δεσμός της με την ιδιότητα του πολίτη.
Αλλά ήδη από τώρα οι ασφαλίσεις φαίνεται ότι μετατρέπονται στο μελλοντικό κρίσιμο σημείο των κοινωνικών κινητοποιήσεων. Οι διαδηλώσεις των συνταξιούχων, οι μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις για το ασφαλιστικό αποτελούν απολύτως νέα κοινωνικά φαινόμενα. Όταν δημιουργήθηκε το ΙΚΑ, όχι μόνο καμιά απεργία δεν το διεκδίκησε, όχι μόνο περνούσε στα ψιλά των εφημερίδων, αλλά και η Βουλή που το ψήφισε το 1934 ήταν μισοάδεια. Τώρα, με την κρίση του ασφαλιστικού συστήματος, γεμίζουν οι πλατείες όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στο Παρίσι και αλλού. Το παλιό σύνθημα «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε» φαίνεται να μετατρέπεται σε «ασφαλισμένοι όλων των χωρών ενωθείτε». Οι πόλεμοι των κοινωνικών ασφαλίσεων έχουν μέλλον.»
Από τον : Α. ΛΙΑΚΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου